БИШКЕК (1926 йилгача Пишпак, 1926—91 йилларда Фрунзе) — Қирғизистон Республикаси пойтахти. Йирик саноат- транспорт тугуни, Қирғизистоннинг иқтисодий ва маданий маркази. Чу водийсида, Қирғизистон тизмасининг шимолий этагида, 700—900 метр баландликда жойлашган. Январнинг ўртача температураси — 5,4°, июлники 24,4°. Ўртача йиллик ёғин 471 мм. Шаҳар майдони 18,4 минг га. Аҳолиси 631,3 минг кишидан зиёд (2000); қирғизлар 34,6%, руслар 47,4%, украинлар 4,3%, татарлар 2,5%, уйғурлар 2,1%, ўзбеклар 1,8%, бошқа миллатлар 7,3% ни ташкил қилади.
Бишкек 4 маъмурий туманга бўлинган. Ҳозирги Бишкек ўрнида 1825 йилда қўқонликлар томонидан Пишпак (қўқонлик тарихчилар асарларида Пишкак) қалъасига асос солинган. 1860 ва 1862 йилларда рус қўшинлари Аштак довони орқали бостириб келиб қалъани эгаллаган ва бутунлай вайрон қилган. 1864 йилда Бишкек ўрнида Пишпак рус ҳарбий истеҳкоми барпо этилди. Тез орада Бишкек орқали Еттисув савдо тракти (Тошкент — Семипалатинск) вужудга келди. 1878 йилдан Бишкек Еттисув вилоятининг уезд шаҳри. Майда озиқ-овқат ва кўн саноати корхоналари бўлган. Аҳолиси савдо-сотиқ, киракашлик, боғдорчилик, сабзавотчилик ва ғаллачилик билан шуғулланган. Пишпак 1918 йилдан Туркистон Мухтор Республикаси таркибида, 1924 йилдан Қора қирғиз (1925 йилдан Қирғизистон) мухтор вилоятининг маркази.
Бишкек 1926 йилдан — Қирғизистон Мухтор Республикасининг, 1936 йилдан Қирғизистон Республикасининг пойтахти.
Бишкекда 1941—45 йиллар уруши даврида янги саноат корхоналари қурилиб фронт учун қурол яроғлар ишлаб чиқарилган. Металсозлик ва машинасозлик ривожланди, урушдан кейин Бишкек Қирғизистоннинг энг йирик индустриал марказига айланди. Шаҳарда 94 саноат корхонаси, 2,7 минг кичик корхона, 42 ассоциация, 2 консорциум, 365 фирма, 10 биржа, 69 акциядорлик жамияти, 494 масъулияти чекланган жамият, 18 тижорат банклари, 8 концерн ва 4 корпорация бор. Киме, кимёфармацевтика саноати корхоналари, «Қирғизмебель» бирлашмаси, уйсозлик корхоналари, темирбетон буюмлар заводи, иссиклик электр маркази ишлаб турибди.
Бишкек Бухоро— Тошкент—Олмаота газ қувури оркали газ билан таъминланган. 2 темир йўл вокзали, «Манас» халқаро аэропорти бор. Темир йўл орқали Тароз шаҳри (собиқ Авлиёота) билан боғланган.Шаҳар меъморлиги 1872 йилги дастлабки режа бўйича шаклланиб, тўғри бурчакли кесишган кўчалар билан бирга унча катта бўлмаган маҳаллаларга бўлинган. Уйлар, асосан, пахса ва синчдан бир қаватли қилиб қурилиб, сомонли лой билан сувалган. 20—40-йилларда Маданият вазирлиги биноси (1926), Ҳукумат уйи (1934), Тиббиёт институти (1939) ва вилоят ижроия қўмитаси бинолари (1938) қурилган. Бишкекни қайта қуриш режаларига (1939, 1948—58, 1971) кўра шаҳар кўчалари кенгайтирилди, микрорайонлар барпо этилди. Шаҳарда 2—4 қаватли зилзилабардош турар жой ва жамоат бинолари қурилди. 50—70- йилларда Тинчлик проспектида янги микрорайонлар вужудга келди. Опера ва балет театри (1955), шаҳар кутубхонаси (1957—62), шаҳар марказидаги майдонда бинолар ансамбли (1956), қишлоқ хўжалиги вазирлиги (1954—60), Спорт саройи (1974), Тасвирий санъат музейи (1974) бинолари бунёд этилди. 1996/97 ўқув йилида 77 умумий таълим мактабида 93,3 минг ўқувчи, ҳунартехника билим юртларида 5,7 минг 394 ўқувчи, ўрта махсус ўқув юртларида 11,7 минг ўқувчи ўқиди, мактабгача тарбия муассасаларида 16,2 минг бола тарбияланди. Шаҳарда 8 олий ўқув юрти (Қирғизистон миллий университети, Қирғизистон Россия славян университети, техника университети, қишлоқ хўжалиги академияси, тиббиёт академияси, Халқаро интститути, физкультура институти, санъат институти) фаолият кўрсатади. Янги коллеж, лицей ва гимназиялар, халқаро, давлат хусусий мактаблари очилмоқда. Бишкекда Миллий Фанлар академияси, тармоқ илмий тадқиқот институтлари мавжуд. Қирғизистон Республикаси давлат кутубхонаси, 22 йирик оммавий кутубхона, 7 музей, 6 театр, 10 кинотеатр, «Қирғизфильм» киностудияси ишлаб турибди (90-йиллар охирлари). Бишкекда «Қирғизистон» Матбуот уйи, Қирғизистон энциклопедияси Бош таҳририяти, «Илим» нашриёти, йирик полиграфкомбинат, республика ахборот органи — Қирғизистон телеграф агентлиги жойлашган. Республикада 128 газета, 15 журнал чоп этилади. 1974 йилдан «Бишкек оқшоми» шаҳар газетаси нашр этилади. Маҳаллий радиоэшиттиришлар қирғиз ва рус тилларида олиб борилади. 9680 ўринли 32 касалхонада 3792 врач ва 7253 дан зиёд ўрта маълумотли тиббий ходим ишлади (90-йиллар охирлари). Бишкек ва унинг атрофида Иссиқота курорти, кардиология санаторийси, дам олиш уйлари, профилакторийлар жойлашган. Бишкек— республикада туризм маркази. Туристик меҳмонхона ва базалар бор. Бошқа республикалар ва мамлакатлар билан темир йўл, автомобиль, ҳаво йўллари орқали боғланган.
Манба:ЎзМЭ