Бошқа мавзуларЎгат қишлоқ ҳангомалари туркумидан
ЎГАТЛИКЛАР
Ўгат қишлоғи Ғаллаоролдан 48 килметр, Қўйтош шаҳарчасидан эса 10 килметр узоқликда, Нурота тизма тоғлари халқасига кирувчи тоғлар бағрида жойлашган гўзал маскандир. Айтишларича, қадим замонларда чуқур сой ўтган иккита танги (ясси тошлоқ тоғ) туташган жойнинг пастидаги қишлоқ Ўгат деб аталган. Унинг топоним номини ҳеч ким билмайди. Кейинроқ эса тангининг юқори томонида Жўна, Уйлиқма, яна юқорироқда Михлибой сингари овуллар пайдо бўлган. Оришли, Қипчоқсув қишлоқлари Ўгатдан бир қир нарида жойлашган.
1938 йилнинг таҳликали кунларида ҳозирги хилват, кимсасиз дара бағрида катта вольфрам хомашёси заҳираси борлиги аниқланиб, зудлик билан уни ўзлаштиришга киришилган. Вольфрам стратегик хомашё бўлиб, у танксозлик санотида фойдаланилган. Тоғлар орасидаги узун иккита дарада қад кўтарган кончилар қишлоғининг биттаси Қўйтош ва иккинчиси юқори Ўгат деб юритила бошланган. Ўгатликларнинг аждодларини қадим замонларда Зомин томонлардан келиб шу ерларда ўрнашиб қолган деган гаплар юради. Бу гапларда қанчалик ҳақиқат бор, бу ҳақда ҳозирча бир нарса дейиш қийин.
Балки тоғ ҳавосининг, балки мусаффо булоқларнинг таъсириданми билмадим, ўгатликлар фирибгарлик, икки юзламачилик, ёлғончилик, нокаслик, шумлик сингари иллатлардан анча йироқ одамалар тоифасидан бўлиб, уларнинг феъллари кўпроқ оччиқкўнгиллик, ишонувчанлик, соддалик сингари фазилатларга мойилдирлар. Шунинг учун уларнинг ҳатти-ҳаракатларида, турмуш тарзларидаги бўлиб ўтган воқелар кейинроқ латифаларга айланган.
Ана шу сабабларга кўра, мен ҳамқишлоқларим ўгатликлар ҳақида ҳангомалар туркумини ёзишга жазм қилдим. Доғистонлик машҳур авар шоири Расул Ҳамзатов, “олам уйимнинг остонасидан бошланади”- деган эди. Ўгат эса менинг уйим, менинг остонам, менинг киндик қоним томган гўзал диёр. Биринчи марта оламга ўша остонадан назар солганман. Ёзганларим қандай бўлишидан қатъий назар, уни яхши деб қабул қилишларингизни истардим.
Абулфайз БАРОТОВ.
ОЧОФАТ РУҲ
Ҳангома
90-йиллар бошларида турли-туман мўъжизалар қалқиб юзага чиқа бошлади. Жумладан, “учар ликопча”лар ҳақида гап-сўзларни эшитиш мумкин эди. Кейин руҳ ҳақида гап чиқди. Маълум қоида амалларига риоя қилиб, истаган нарсангни худодан сўрасанг, руҳнинг ёрдамида ниятинга эришишинг мумкин бўларкан. “Қоида амаллари эса, ликопчага солинган шакар, пиёладаги бир чимдим туз, иккита юмшоқ нон, озроқ ҳўл мева ва бир коса сувдан иборат эди. Бунинг бари тун ярмида ташриф буюрадиган руҳ келишидан олдин оппоқ сурп матога қўйилиши керак. Уй эшиги ланг қилиқ туриши лозим. Руҳни кўзни чирт юмган ҳолда кутиб олиш ва кўнгилдаги ниятни ичда тинмай такрорлаб туриш керак.
Назар ака анча йиллардан бери орзу қилиб келаётган “Жигули” енгил машинасига эга бўлиш ниятини амалга оширмоқчи бўлди. Руҳга аталган дастурхонни боғининг кўча томонида меҳмонларга атаб алоҳида қурилган бир уй-бир даҳлиздан иборат меҳмонхонада қоидасини келтириб безади. Хотини ва болаларига ўзини безовта қилмаслигини қаттиқ тайинлади. Агар ниятим амалга ошса, енгил машинада барингни Самарқандга томошага олиб бориб келаман деб, қаттиқ ваъда бериб юборди. Кеч тунда уй эшигини ланг очиб қўйиб жойига чўзилди-да, кўзларини чирт юмиб, руҳнинг ташрифини кута бошлади.
Қанча вақт ўтганини билмайди. Бир вақт кимдир даҳлизда юргандай бўлди. “Руҳ дегани келди-ёв,”- деб, ўйлаган Назар ака, кўзларини янада қаттиқроқ юмганича, “эй, худо, биттагина “Жигули” машинасини лотерияда ютишимга мурруватингни аяма,”- деб, нола қила кетди. Руҳнинг оҳиста уйга кирганини Назар ака бутун вужуди билан сезиб турарди. Руҳ кўрпачага жойлашиб олди шекилли, ковшанган овоз эшитилди. Орқасидан қулқилатиб сув ичилди.
Руҳнинг ҳатти-ҳаракатидан ҳайрон қолган Назар ака машина ҳақидаги ноласини бир зум тўхтатиб, “ё, товба!”- Руҳ дегани ҳам одамга ўхшаб чапиллатиб овқат еб, қулқиллатиб сув ичар экан-да деб, ўйлади.” Бир пасдан кейин руҳ пишиллаб бурнини торта бошлади. Назар ака чидаб тура олмади. Қоида амалини бузса, “Жигули”сиз қолиб кетиши мумкинлигига ҳам қарамай, секингина кўзларини очди. Даҳлиздаги чироқнинг ёруғида кўрпачага ёнбошлаб олган руҳ қуйиб қўйгандек қишлоқдоши Мамашукур алкашга ўхшаб кетганлигини кўриб, ҳайронлиги баттар ошди. Руҳ эса иккита нондан биттасини аллақачон паққос туширган, шакардан урвоқ ҳам қолмаган, сув тўла коса эса тўнкарилиб ётарди.
Руҳ бошини осилтириб пича мизғиди. Кейин қўлларига суяниб жойидан зўрға турди-да, лапанглаб даҳлизга чиқди. Даҳлиз эшигига бурилган пайтда мувозанатини йўқотиб, орқа томонга тисарилиб кетди. Даҳлиз тўрига териб қўйилган бир нечта бўш қутилар қарс-қурс қилиб, устидаги сув тўла пақир шалоплаб ағдарилди. Русчалаб “Онангни…” деб сўкинган овоз эшитилди. Ўзини бошқара олмай қолган “руҳ” қутилар устига ағнаб тушган эди.
Назар ака эсдан оғиб қолай деди. Ўзини ўнглаб оламан дегунча, руҳ ғойиб бўлганди. Воқеа икки кундан сўнг ойдинлашди. Доимо маст бўлиб юрадиган, қишлоқдошлари орасида “алкаш” лақабини олган, Мамашукур ярим кечада маст ҳолда уйига қайтаётиб, қадрдони Назар шофёрнинг эшиги ланг очиқлигини, даҳлизида чироғи порлаб турганини кўриб, юз грамм арақ илинжида шу томонга бурилган ва Назар аканинг уйига бош суққан эди. Маълумки, Назар ака “Жигули” масаласида ниятига етолмади. Мамашкур эса “алкаш” лақаби ўрнига, “очофат руҳ” номини орттириб олди.
МИСҚОЛ МОМО
Уйлиқмалик Мисқол момонинг ёшини яшаб, ошини ошаб, оламдан ўтганига ҳам кўп йиллар бўлди. Ниҳоятда покиза, саранжом-саришталикда беназир бўлган момо мутлақо саводсиз эди. У пулни рангига қараб ажратар, битталаб санаб берар, битталаб санаб оларди. Мабодо момодан беш бир сўмлик қарз олган киши, битта беш сўм бериб, момо билан ҳисоб-китоб қиламан деса янгишарди. Момо бир қўлида бир сўмни ушлаб, иккинчи қўлининг беш бармоғини қарздорга кўрсатганича, шу рангдаги пулдан бештасини беришинг керак деб туриб оларди.
Момо тежамкор бўлганлиги сабабли, унда бир сўмликдан беш сўмликкача пул доимо бўларди. Момонинг дунёқараши ана шу доирада айланарди. Қарз сўраб келган кишининг илтимосини ҳеч қачон ерда қолдирмасди. Тугунчагини очиб, унинг олдига бир сўм, уч сўм, беш сўмликларни ёйиб қўярди-да, қайсисидан нечта оласан деб сўрарди. Момо ҳайрон қоларли даражада хотира соҳиби эди. Уни синаб кўриш ниятида 5 та бир сўмликни 7 та қилиб қайтарганлар момонинг олдида мулзам бўлиб, иккинчи марта бу қилиғини такрорламайдиган бўлишган. “Сен мендан шунча пул олган эдинг, -деб, қўлининг беш бармоғини кўрсатган момо, нега энди уни шунча қилиб қайтармоқчи бўлаяпсан деб, панжаларини бирма-бир санаб, қарз олган кишининг кўзларига қаҳр билан тикилганида, қарз олган кишининг иккинчи куни афти-башарасини яра-чақа босиб кетарди..
Момонинг чағир кўзларида одамни довдиратиб қўядиган нимадир бор эди. Кўзиккан болаларни момога олиб боришиб, ёрдам сўрашарди. Момо томирлари тарам-тарам бўлиб кетган кафтини боланинг қорни ва боши устидан секингина юритганида, бола бир зумда дарддан фориғ бўларди. Лекин хизматига кўп ҳақ сўрамасди. Ким қанча берса рози бўлиб, қўлларини дарров оминга очарди..
Яратган эгам, саводсиз кампирга ана шундай ноёб хислат ва эзгу-амалларига қўшиб, мурруватли қалб ҳам берганди. Момо зарарли амалларни ҳеч қачон қилмаган, чунки худодан қўрққан. Ҳозир ҳам ўзларини бахши, фолбин ва шунга ўхшаш ноёб хислат эгалари деб билганлар кўплаб топилади. Улар ҳузурига нажот истаб келганларни ўқийди, турли-туман амалларни адо этиб, мушкулинг осон бўлади деб, ваъдалар беради. Кейин савоб деганини бир четга йиғиштириб, “шунча пул берасан,”- деб, туриб олишади. “Замон сенга боқмаса, сен замонга боқ,”- деганлари шумикин?.
Ҳангнома
БОЛТАЙ ТАРЗАН
1955 йилларда мамлакатимизда Америка кино ижодкорлари томонидан ишлаб чиқарилган “Тарзан” фильми намойиш этила бошлади. Фильм шундай довруқ қозондики, унинг навбатдаги серияларини фақат биз болалар эмас, балки катталар ҳам интиқлик билан кутишарди. Тарзан фильми қалбларимизга олам-олам завқ-шавқ келтириши билан бир қаторда, ташвиш ҳам келтирарди. Кинода ёввойилашиб кетган Тарзан аввалига бор овози билан қичқириб, дарахтдан-дарахтга сакрар, шох-шабададан ўрилган арқон ёрдамида анча масофага учиб борар, умуман унинг жасорат ва чаққонликлари ёшларни ўзига меҳригиёдек тортарди.
Тарзан ўрмондаги бор жонзотлар – маймун, фил, шеър ва бошқа йиртқич ҳайвонлар билан худди ака-укадек қадрдон эди. Унинг бошига Африкани забт этаётган оқ танлилар томонидан бирон фалокат тушгудек бўлса, Тарзан қўлларини оғзига карнай қилиб шунақанги қичқирардики, лорсиллаган филлар, ичида қурти бордек бир жойда ўтира олмай, дарахтдан-дарахтга тинимсиз сакраб чийиллашиб юрадиган маймунлар ва бошқа йиртқичлар Тарзанга ёрдамга ошиқишарди. Қишлоғимизда эса Тарзанга тақлид қилувчилар кўпайиб, фалокатлар юз бера бошлади.
Ана шулардан бири Болтой эди. Қишлоғимизда катта токзори бўлган Боймурод бованинг хизматини қилиб юрадиган бу йигитнинг ёши йигирмалар атрофида эди. Баймурод бова қари бўлсаям чарчашни билмайдиган ҳаракатчан одам эди. Тонг азондан, “ҳой, лаънати Болтай, қайси гўрга йўқолдинг, не қилиб-нерса қилиб деб, боғида куйманиб юрарди. Болтайнинг ўтмиши ноъмалум эди. Кимнинг боласи, ота-онаси борми-йўқми, Боймурод чол уни асраб олганми, топиб олганми, бу ёғи бизларга қоронғу эди. Болтай ҳақида сўраганлар чолдан балога қоларди. “Нима ишинг бор Болтой билан, не қилиб-нерса қилиб,”- деб, жанжални бошлаб юборарди. Эгасининг овозини эшитган бир нечта бўрибосар итлари дарҳол ҳозир бўлишиб, савол берган одамни ўраб олишарди. Бованинг феълини билмай савол бериб қўйган кимса ундан ва итларидан қутилганига шукурлар қилиб, иккинчи марта унинг ёнига қадам босмасди.
Ана шу Болтай Тарзан бўлишни жуда-жуда орзу қиларди. Боймурод чол эса унга тинимсиз иш буюравериб орзуларини саробга айлантирарди. Бир куни Болтай олдимга югуриб келди. Унинг гапига қараганда, узуккун боғда қушларга ҳам, Болтайга ҳам тинчлик бермай бақириб-чақириб юрадиган Боймурод чол эшагини миниб Қўйтошга жўнаб қолибди. Зарур иши бормиш, тушдан сўнг қайтиб келаман депти. Болтой Тарзан бўлишнинг айни вақти эканлигини айтиб, мендан ёрдам сўради. Унга арқон ва қатор толлар ўсиб ётган ҳайҳотдай ҳовлимиз керак эди. Арқон унга дарахтдан-дарахтга учиб ўтиш учун керак бўларди.
Унга арқон келтириб бердим. Болтой арқон қўлида, тиришиб-тирмашиб катта толга чиқиб олди. Аввал қичқириб, бир-иккита дарахтга сакраши керак. Сўнгра, арқонни белига боғлаб, узоқроқдаги толларнинг бирига учиб ўтса бўлади. Қоидаси шундай. Болтай аввалига қўлини оғзига карнай қилиб Тарзанчасига бироз қичқирди. Сўнгра бир ярим метрлар чамаси наридаги дарахтга сакраб ўтмоқчи бўлди. Мулжални яхши ололмади шекилли, жон ҳолатда дарахт шохига осилиб қолди. Яна бироз ҳаракат қилган эди, шох узилиб кетиб, Болтой чархпалак бўлиб, ерда ётган эски тўморнинг устига қулаб тушди.
Болтой ўкириб юборди. Оёқларини ғужанак қилиб олиб, тинимсиз бақирарди. Мен атрофида гирдикапалак бўлиб юрар эканман, Болтойдан кўнглим қолди. Тарзаннинг ҳам йиқилиб тушган пайтлари бўлган. Лекин ўзини ёқ-бу ёққа ташлаб, уввос тортмаган. Баланд кўприкдан катта дарёга ҳам ғинг демай сакраган. Манови Болтой эса, ўзининг ёқимсиз овози билан бутун қишлоқни бошига кўтараяпти. Қўни-қўшнилар югуриб келишди. Кимдир унинг оёғини пайпаслаб кўриб, “синибди,” -деди. Қишлоғимиздаги Эгамқул уста озроқ табибликдан хабари бор эди, у бақириб ётган Болтойнинг суякларини жойига солган бўлди, оёғини тахтакачлаб боғлади. Кейин кўплашиб, боғидаги чайлага олиб бориб ётқизиб келишди.
Тушдан кейин беткайда Боймурод бова кўринди. У эшагини ниқтаб ҳайдар экан, ҳар дойимгидай шовқин-сўронини бошлаб юборди: “ҳой, Болтой қаёқдасан? Не қилиб-нерса қилиб, ўлиб қолмадингни ишқилиб…”
Боймурод чол шундай деганича чайласининг олдига келиб эшагидан тушди. Бироз ҳайрон бўлиб, у ёқ-бу ёққа аланглаб қаради. Сўнгра чайлага кирди. У ерда қандай аҳволга тушгани бизларга қоронғу. Аммо ўшандан кейин Боймурод чол Болтойни бўлар-бўлмасга тергайвермайдиган, не қилиб-нерса қилиб иборасини камроқ ишлатадиган, боғда кам кўринадиган бўлди. Болтойнинг оёғи тузалиб кетди. Аммо у иккинчи марта дарахт устига чиқмайдиган, Тарзан ҳақида гап очилса индамай бурилиб кетадиган бўлди.
Абулфайз БАРОТОВ
“БОМБА ХАТ”
ёки бир ҳазилни чинга айлантирганим ҳақида
Эркин чўл туманларининг бирида истиқомат қиладиган поччасининг уйида яшаб, пахта тозалаш заводида оддий ишчи бўлиб ишларди. Поччаси гапининг ярмини ҳазил, ярмини чин қилиб, қайнисига қўшнисининг тарвузга ўхшаган дум- думалоқ, хуппа семиз қизи Тошбувини олиб бераман,- деб, жиғига тегарди.
– Хўп деб, розилик беравер, дерди почча оқ оралаган мўйловини силаб.- Ўйчининг ўйи битгунча, таваккалчининг иши битибди,- деган гап бор. Балки сен қизни семиз, бизга бўлмайди,- дерсан. Семизлар эрга тегса озиб, хипча бел қизга айланади. Озғинларидан эҳтиёт бўл. Эрга текканидан кейин семиришни бир бошлаб берса борми, тўхтатиб бўпсан.
Эркин эса поччасига юрагидаги дардини айтолмайди. Қишлоғидаги Моҳинур исмли қизни яхши кўришини қайси тил билан айтсин поччасига. Отаси қизни олиб беришни хаёлига ҳам келтирмайди. Эркин дардини онасига айтган эди, онасидан бу гапни эшитган отаси бақириб берибди: “хотинсирагандан кўра чўлга бориб ишлаб пул топсин, кейин уйланади”… Эркин отасининг бу гапидан аразлаб чўлга, поччаникига ишлаш учун келган. Поччаси Эркинни очиқкўнгиллиги учун ҳурмат қилади. Гапининг бирини боғдан, иккинчисини тоғдан қилиб сўзлайдиган Эркин бу қилиғи учун “гуппи” лақабини орттириб олган. Бир гал Эркин поччасининг кайфияти яхши эканлиги пайтида, дўрдоқ лабларини ялаганича, қизаринқираган кўзларини унга тикиб деди:
-Почча, қишлоқдаги яхши кўрган қизимни отам олиб бермаяпти. Отамни кўндириш қўлингиздан келадими?
Қайнотасининг номини эшитган почча ўйланиб қолди. Қайнотаси ёшларнинг ўлдим-куйдим, севаман –куяман,- деган гапларини эшитганида жони халқумига келадиган одамлар хилидан эди. “Бурунгилар бўлажак хотинларини фақат чимилдиқдагина кўрганлар,- деб, соқолинини силаганича гап сотарди қайнота. – Ҳозир эса ўламан-куяманлар кўпайиб кетди. Шунинг учун хотин олиш, хотин қўйиш эрмакка айланди…”
Почча Эркиннинг гапларини қайнотасига айтишга истиҳола қилади. Шундай кунларнинг бирида мен Эркинга, “отангни ўзим кўндириб бераман,”- деб ваъда бериб юбордим. У гапларимни эшитиб, қизаринқираган кўзлари билан менга бироз қараб турди, қалин лабларида истеҳзо аломатлари пайдо бўлди.
-Поччам кўндиришга юраги дов бермаган отамни сиз қандай кўндирмоқчисиз?
-Кўндирамиз-да,- дедим тап тортмай.- Сен гуппи шуни билиб қўй, менинг қўлимдан кўп иш келади. Тушундингми?
-Тушундик,- деди Эркин киноя билан.
Сўнгра қўлини силтаб нари кетди.
Мен эса таваккалига гап қилган эдим. Эркиннинг отаси куёвиникига меҳмонга келганида, мени ён қўшни сифатида, у кишининг олдига албатта таклиф қилишарди. Эркиннинг отаси билан жуда қадрдон бўлиб кетгандик. Лекин у кишига, Эркиннинг севган қизи бор экан, ёшларнинг йўлига тўғаноқ бўлманг, бахтли яшашсин, улар.- деб, насиҳат қилолмайман-ку. Ваъда беришга бериб, нима қилишимни билмай юрган кунларнинг бирида, йўли топилгандай бўлди.
Бир куни Эркинларникига кирсам, ухлаб ётган экан. Олдидаги хонтахта устидаги конвертга солинган хат турибди. Беихтиёр ковертга кўз ташладим. Хат қишлоқдаги дўсти Абдушукурга аталган эди. Эркинга берган ваъдамнинг устидан чиқишим учун хат менга нажот йўлидай туюлди. Таваккал деб, хатни олдим. Ички сезгим алдамаган эди. Эркин қишлоқдаги дўстига бор дарду-ҳасратларини дастурхон қилиб, хатининг охирида Моҳинурга салом деб қўй, усиз менга ҳаёт йўқ,”- деб, гапини дабдаба билан тугатган эди.
Вақт зиқ эди. Эркин уйғониб қолмасдан, ўйлаган режамни амалга ошришим керак эди. Аввалига унинг хатини синчиклаб ўқиб, ёзувини ўргандим, сўнгра иишга киришиб, хатни тугатдим. Кейин “ижодимни” қайта ўқиб чиқдим. “Абдушукур, жон дўстим,- деб, бошланарди хат. –Бу гапни фақат сенга айтаяпман. Ишим чатоқ бўлиб қолди. Қўшнимизнинг Тошбуви деган қизи билан ёмон иш қилиб қўйдик. Бўйида бўлиб қолди. Кеча уйланмасанг қаматаман,- деди. Нима қилишимни билмай гарангман. Уйланай десам, ўта семиз, худди тарвузга ўхшайди. Ҳамма уни, “Тошбуви тарвуз ҳа…”- деб, эрмаклайди. Менга сираям ёқмайди. Айтишларича, семизлар эрга текканларидан кейин, озиб, хипча бел бўлиб қолармиш. Қамалганимдан кўра, шунга уйланганим яхшироқми дейман. Отамга ётиғи билан тушунтирсанг, келиб масаламизни ҳал қилиб, бизларни кўчириб олиб кетсин. Гапига қараганда ой-куни яқинмиш, тезда туғиб қолармиш…”
Хатнинг тагига Эркиннинг имзосини ўзига ўхшатиб қўйдим-да, конвертни яхшилаб қайта ёпиштириб, уларникига мўраладим. Ҳалиям ухлаб ётибди. Хатни аста жойига қўйдим-да, секингина уйни тарк этдим. Икки қулоғим динг бўлиб, Эркинларнинг эшигини пойлаб турибман. Бир вақт подъездда унинг овози эшитилиб қолди. Шоша-пиша туфлимни кийдимда, бирон ёққа бораётгандек шошилиб ташқарига чиқдим. Эркин мени кўриб тўхтади. Мен “ишлов” берган хатни қўлида ушлаб олган. Дўрдоқ лабларини ялаб, қизаринқириган кўзларини менга тикиб, нописандлик билан деди:
-Ҳа, қўшни ака, ваъдангизни унутганингиз йўқми, ишқилиб? Хоҳласангиз, машина ёллаб, қишлоққа олиб борай. Отамни кўндиринг. Яхши кўрганимиздан айрилиб қолмайлик тағин.
Шундай деб у хиринглаб кулиб қўйди. Хатнинг неча кунда қишлоққа етиб боришини хаёлимда тахминан ҳисоблаб чиқдим. Юзимга мулойим тус бериб, бепарво оҳангда жавоб қайтардим.
-Машина ёллаб қишлоққа олиб бораман,-деб, овора бўлиб юрманг, қўшни ука, –Отангиз ҳа демай ўз оёғи билан келиб қолади ва сизни яхши кўрган қизингизга фотиҳалаб қўяди деб, тахминан бир куни айтиб юбордим..
Эркиннинг оғзи ланг очилиб қолди. Кейин афти бужмайганича, қўлини силтаб, хатни жўнатиш учун почтага қараб кетди. Хат уч-тўрт кунда манзилига етиб бориши аниқ. Абдушукур дўсти хатни ола сола Эркиннинг отасига чопади. Хат мазмунидан хабардор бўлган ота дарҳол оёғини қўлига олиб йўлга тушади. Балки кела-келгунча ўғлини шундай фалокатдан асраб қололмаган ношуд куёвини болахонадор қилиб сўкиб келар. Лекин воқеадан хабардор бўлганидан кейин бу ёғи нима бўлишини ўйлаб капалагим учиб кетди. Аввалдан калламда пишириб қўйган режаларимни Эркиннинг поччасига билдиришим керак. Шунинг учун у кишини излай кетдим.
Эркиннинг поччаси шофёрлик қиларди. Қуённи йўқласанг қулоғи кўринади, деганларидек, бортли машинасини ҳайдаб йўлимдан ўзи чиқиб қолди. Унга шошилмай воқеани батафсил айтиб бердим. Аввал у киши қилган ишимдан мириқиб кулди, сўнгра пешонасини тириштириб, жиддий тарзда деди:
-Қош қўяман деб. кўз чиқариб қўймаяпсизми, тағин,- Эркиннинг отаси пайрахадек тезда ловуллаб, сал нарсага бақириб-чақириб кетадиган одам. Ишқилиб, шарманда бўлмасак бўлгани. Энди нима қилмоқчисиз?
Мен калламда пишириб қўйган режамни айтдим. Эркиннинг отаси келганиданоқ, у кишига воқеани тушунтирамиз. Эркин гуппининг севгиси учун қип-қизил қасам ичишимизга ҳам тўғри келар балки. Воқеанинг қалтислигини айтамиз. Эркинда айб йўқ, қизнинг ўзи тўхмат қилиб, унга ёпишиб олди деймиз. Хуллас, бу ишни бир амаллаб тинчитганимизни, бу фалокатлардан батамом қутилишнинг ягона йўли, Эркинга севган қизини фотиҳа қилиб қўйиш эканлигини айтамиз. Худонинг ўзи кечирсин, Тошбуви тарвуз Эркиннинг боши боғлиқлигини билганидан кейин ундан умидини узади, феъли шунақа унинг деган гапни қайнотанинг миясига қуямиз.
Хуллас, ўйлаб қўйган режамиз тахминан ана шундай эди. Ҳазилнинг таги зил бўлиб кетмаса гўрга эди деб, таҳликали кунларни бирма-бир санаб ўтказа бошладик. Бахтимиз бор экан, Эркиннинг поччаси билан бизнинг уйда ўтирганимизда, шитоб билан келаётган Эркиннинг отасини деразадан кўриб қолдик. Иккаламиз ҳам ташқарига отилдик. Куёв иккаламиз қайнотага пешвоз чиқа сола қуюқ сўраша кетдик. Кейин, “бу ёққа юринг, гап бор,”- деб, ёнимиздаги мактабнинг бурчагига бошладик.
-Бобойнинг ранги-қути учиб кетганди. Биринчи саволи шундай бўлди:
-Эркин қани?
-Ишга кетган,- деб, жавоб берди поччаси.
Қайнота чўнтагидан шартта хатни чиқарди.
-Бўлмаса мана бу нима?
-Хат бўлса керак-да, бошқа нима ҳам бўларди,- деди куёв бамайлихотир.
-Бу нима деганингиз, ҳали ҳеч гапдан хабарингиз йўқми?- деб, тутоқди қайнота. –Эркин ўз қўли билан манови хатни Абдушукурга ёзиб юборибди. Паъдарига минг лаънат унақа дўстга, хат мазмуни билан бутун қишлоқни таништириб, кейин менга олиб келиб ўтирибди.
Вазият қалтислашиб бораётган эди. Шунинг учун темирни қизиғида босдим.
-Воқеадан менинг ҳам бироз хабарим бор,-дедим. -Аммо лекин бунда ўғлингизда айб йўқ, у тўхматга қолиб ўтирибди. Хотирингиз жам бўлсин, бу ёғини тичитдик.
Қайнотанинг бироз чиройи очилиб, енгил нафас олди.
-Хайрият-ей, яхши бўлибди. Лекин қишлоқнинг эшитгани ёмон бўлди-да. Кўчириб кетсин дегани учун каттароқ машина излаб, анча овора бўлдим. Уйдагилар келинни кутиб олишга тайёргарлик кўряпти.
-Тўҳмат қилган қиздан келин чиқармиди-ей,-деб, файласуфлик қила бошладим. – Эркинингиз болалик қилиб, салгина адашди-да. Оқсоқол энди гап бундай, бу ердагилардан биронтасининг бу гаплардан хабари йўқ. Ҳатто қизингизнинг ҳам. Демак, “сичқон тушди урага- гулдур гуп,” –тушунарлими, оқсоқол.
Қайнота менинг маъноли гапларимдан таъсирланиб, э, раҳмат сизга ука, -деб юборди. Қайнота билан гапни бир ерга қўйдик. У киши тарвузга ўхшаган қиз ҳақидаги ёмон гапларни хаёлидан бутунлай чиқариб ташлаб, худди меҳмонга келган одамдек, очиқ чеҳра билан уйга кирадиган бўлди.
Отасини кўрган қизи,“Ота, қачон келдингиз, уйдагилар яхшими?”- деб, ҳол-аҳвол сўради. Ишдан Эркин отасини кўриб, донг қотиб қолди. Гапларим эсига тушди, шекилли, менга мўлтираб қаради. Отаси эса ўғли билан қуюқ сўрашди. Валламат чол экан, яхши кўрган қизингни сенга фотиҳа қилмоқчимиз, шунга у-бу олмоқчи бўлиб, Жиззахга тушган эдим,- деди-да, қизига ўгирилиб гап қотди: -Фотиҳа тўйига албатта боринглар-а, хўпми?
Эркиннинг хаёлидан нималар кечаётганини сезган поччаси кулиб юбормаслик учун бошини эгиб, нуқул дастурхон попугини ўйнарди. Қайнотанинг эса, чиройи тобора очилиб, оғзи гапдан бўшамай қолди. Чунки у киши катта кўгилсизликдан осонгига қутулганидан боши осмонда эди.
Шу пайт, “ассалому алайкум,”- деб хонага Тошбуви қиз мўралади.
-Хола, элагингизни бир пасга бериб туринг, бизникини биров олган эди, борсам уйида йўқ экан. Дарров олиб келиб бераман,- деди мулойимлик билан.
Элакни олган қиз, раҳмат айтиб чиқиб кетди. Қайнота бир зум гапидан тўхтаб, одобли қиз экан, лекин ёш бўлсаям семириб кетибди-да, -деб қўйди.
Абулфайз БАРОТОВ.
ШЕРАЛИ БАНГИ
Бўлган воқеа
Бу воқеанинг бўлганига кўп йиллар бўлди. Қишлоғимиздан ўн беш чақиримча наридаги қишлоқда яшайдиган бу кишини ҳамма Шерали банги деб аташарди. Ёши бир жойга бориб қолган бўлсада оиласи, бола-чақаси йўқ эди. Арзимаган ҳақ эвазига одамларнинг ишини қилиб, тирикчилигини ўтказиб юрарди. У вақтларда кўкнори экиш таъқиқланмаган эди. Ҳар бир ҳовлида ана шундай кўкнориларнинг ўсиб ётганини кўриш мумкин эди. Шерали банги мунтазам кўкнори истеъмол қилиб турганлиги сабабли, ана шундай ном олган бўлса керак.
У отам билан қадрдон эди. Тез-тез бизникига келиб турарди.У ҳамма.билан сенсираб гаплашарди. Шу жумладан отам билан ҳам.
-Сен мулласан, хислатли одамсан, агар билсанг,- деб, вазминлик билан гап бошларди у.- Чунки Бухоро деган табаррук шаҳарда ўқигансан. Ғийбатни билмайсан. Сен ҳам менга бундай бир иш буюрсанг-чи. Ёки иш-пиш деган йўқма сенда?
Отам унинг гапларига жилмайиб қўярди. Шерали банги эса ўша вазмин оҳангда гапини давом эттирарди:
-Сен билан суҳбат қилгим келаверади. Чопонимни елкамга ташлаб, сени кўриш ва суҳбатлашиш учун, ҳают-ҳуют деб йўлга тушаман. Нега бундай экан-а, ҳайронман. Балки сен биларсан.
Отам яна жилмаяди, кейин дейди:
-Шерали сен ҳам яхши одамсан, гуноҳлардан холисан. Тез-тез келиб тур, бу дунёда одамга ғанимат.
Улар анча суҳбатлашиб ўтиришади. Шундай кунларнинг бирида бизда ҳам банги учун иш топилди. Ҳовлимиздаги деворнинг бир қисми яроқсиз ҳолга келиб қолганлиги учун отам уни янгиламоқчи бўлди.Шерали банги тушгача бир дунё лой қориди. Тушдан сўнг гувалак қуйиши керак, шунинг учун лойга “дам” берди. Ўзи эса иккита ёғоч товоққа сув солиб, кўкнори пўчоғини ҳафсала билан эза бошлади. Ярим соатлардан сўнг кўкимтир ичимлик тайёр бўлди. Шерали банги аввал битта товоқдагисини, бироз вақт ўтганидан кейин эса иккинчи товоқдаги кўкнори сувини секин-секин шимирди. Бироздан кейин эса бошини қуйи солиб мудрай бошлади.
Билиб турибмана, Шерали банги ҳозир кайф қилганича, нақ еттинчи осмонда учиб юрибди-ёв. Шумлигим тутди. Уни осмондан заминга тушириб қўймоқчи бўлдим. Ўша пайтларда гугурт дориси билан ўқланадиган, тепкиси резинадан бўлган қўлбола “тўппонча” кўп бўларди. Мен ана шундай тўппончамни гугурт дориси билан яхшилаб “ўқладим”да, ҳам мудраётган Шерали бангининг қулоғига тўғрилаб, тепкини босдим. Уй гумбурлаб кетди. Банги “ғиқ” этмай юзтубан қулади. Қулоғининг ичи қопқорайиб кетганди. Ўлиб қолса нима бўлади деб қўрқиб кетдим. Кейин отам эсимга тушиб, уйдан чиқа сола, жуфтакни ростладим.
Анча вақтдан кейин қўрқа-писа уйга келсам, ҳовлида чопонини елкасига ташлаб олган Шерали банги кетиш ҳаракатига тушганди. Отам бир нималар деб, уни қайтаришга ҳаракат қилаяпти. Аммо у ерга қараганича нуқул бошини чайқайди. Сўнгра отам қўлидан юлқиниб, чиқди-да, бир зумда қирдан ошиб, ғойиб бўлди.
Отам мени кўриб, қўлларини ёйганча, ҳасрат қилди:
-Бу Шералига нима бўлди, ҳайронман. Бирданига тўнини тескари кийиб олиб, кетаманга тушиб қолди. Сабабини айтмайди. Нега бундай қилаётган билмайсанми?
Мен қалтираётганимни билдирмаслик учун, зўрға бошимни чайқадим. Отам сабил қолган лойга ачиниш билан бир қараб қўйди-да, уйга кириб кетди.
Ана шунга кўп йиллар ўтса ҳам, бошини чайқаб кетаманга тушган Шерали бангининг сиймоси кўз ўнгимдан кетмайди. Бу воқеа эсимга тушди дегунча, вужудимни олов қоплагандай бўлади. Лекин ҳанузгача бир нарсага ақлим етмайди. Шерали банги мени отамга сотмаган эди. У қандай истиҳолага бориб шундай қилган, бунга ҳанузгача тушуна олган эмасман.
Абулфайз БАРОТОВ.
ОРИЯТ
ёхуд, “оқ кўйлакми -кир кўйлак, бизга Мухтасам керак”
Қишлоғимизда асосий аҳолиси ҳисобланган қирқ уруғидан ташқари, Фориш, Норвон, Қорабдал ҳамда Ғаллаоролнинг Пайариқ тумани билан чегарадош бўлган Жума қишлоғидан уруш йилларида конда ишлаш учун келган ва шу ерда муқим яшаб қолган кишилар истиқомат қилишади.
Қирқ уруғидан бўлан уйлиқмалик Алиқул ака ўғли Абдуғанига Муҳаммад деганнинг қизи Мухтасамни катта тўй қилиб хотинликка олиб берди. У пайтларда арақ дегани тўйларда тортилмасди, кўпкари бериларди. Орадан ярим йилча вақт ўтганидан сўнг Мухтасам кутилмаганда ота-онасиникига аразлаб кетиб қолди. Бу воқеа қишлоқда ёз куни момқалдироқ гумбурлагандек акс-садо берди. Ҳамма уларни нима жин урди экан, деб ўйлайди. Чунки 500 дан ортиқ оила истиқомат қиладиган Ўгат қишлоғида эр-хотиннинг ажраши ёки хотиннинг аразлаб кетиб қолиши фавқулодда ҳодиса ҳисобланган. Манови Мухтасам келин эса пинҳона иш тутиб, ими-жимида отасининг уйига аразлаб бориб ўтирибди. Ким билади, балки эри уни ортиқча эркалатиб юборгандир. Абдуғани ака юввош одам эди. Ҳар бир гапни латифанома қилиб гапирарди. Масалан, ўтиришларда соқийлик қилса, “пиёла узатдим оз тўлмас, олмасангиз сира бўлмас,”- деб, шундай мулозамат билан қадаҳни узатардики, валло-билло ичмайман, деб турган ҳалиги шоввоз зормандани қандай ичиб юборганини ҳам билмай қоларди.
Ҳозир эса Алиқул аканинг жони халқумига келганди.
-Ҳой, касофати,- деб, қўлини пахса қилганича ўғлига ўшқирди Алиқул ака. – Сен Чўбай бахшининг невараси эканлигингни биласанми, лаънати. Ишқилиб, отам бечора гўридан дўмби- расини тинғиллатиб чиқиб келмаса бўлганийди. Қани, ҳозирроқ бориб, хотинингни олиб кел-чи.
Абдуғани ака тушдан кейин шалпайиб қайтиб келди. У ерда бўлиб ўтган гапларни бундай тушунтириб бера олмаган Абдуғани ака, бирданига гапнинг дангалига кўчди: “мен Мухтасам билан ярашмайман, унинг жавобини бериб келдим.”
Унинг бу гапидан Алиқул ака сал бўлмаса жинни бўлаёзди.
-Нима дединг, яна бир қайтарчи гапингни,- бақириб брди Алиқул ака. – Мен сенга жавобини бериб келгин деб, хотин олиб берганмидим. Гапига қаранглар, бу бетовфиқнинг. Жавобини бериб келган эмиш, бошингни иккита қилиб қўйиш учун қанча молим кетди. Ўшандан бошқаси керак эмас, фақат ўшанга уйланаман,- деб, икки оёғингни бир этикка тиқиб турган сен эмасмидинг. Хотин олиб, хотин қўйиш авлод-аждодларимизда бўлмаган. Сен уруғимизни шарманда қилдинг.
Абдуғани ака эса катта тўнкадай бўлиб, бошини ерга осилтирганича ўтирар, нимадир деб минғилларди.
-Тур жойингдан,-деб, ўзини тута олмай бақириб юборди Алиқул ака.- Нима деб тўнғиллаяпсан, лаънати. Гапир, у ерда нималар бўлди ўзи?
Абдуғани ака ниҳоят тилга кирди.
-“Кир кўйлаклилар” яхши одамлар эмас,- деб устимдан кулишди.
-Ким кулди?
-Ўшаларда… Акаларидан биттаси айтди, бошқалари кулишди.
Абдуғани аканинг гапларидан шу нарса маълум бўлдики, аввал гап жиддий давом этган. Сен қизимизни бекордан-бекорга хафа қилгансан, нега сўкасан бировнинг боласини,- деган гапларни бошини хам қилганича жим эшитиб ўтирган Абдуғани ака, хотинининг акаларидан биттасининг, “бу кир кўйлаклилар умуман яхши одамлар эмас экан деб, ноҳасдан айтиб юборган гапидан орияти қўзғаб, жони халқумига келган. Шартта жойидан турган-у, “Бизлар ёмон бўлсак, яхшисини топингларда қизларингни эрга бераверинглар деб, уларнинг ҳай-ҳайлашига қарамай жўнаворган.
Алиқул аканинг ҳам бу гапдан бўлари бўлди. Қишлоқдагилар бир уруғдан бўлса ҳам баъзи бировлари, “бизлар оқ кўйлаклилармиз,” “сизлар эса кир кўйлаклиларсизлар,”- деган гап чиқариб, одам ажратадиган бўлишганди. “Оқ кўйлаклилармиз” деганлари ўзларини бир поғона устун қўйишарди. Бу ибора қаердан пайдо бўлган-у, қачон оммалашиб кўпчиликнинг асабини бузаётганлигини биров очиқ-ойдин айтиб беролмасди. Хуллас, қишлоқда қирқ уруғи орасида ана шундай гап-сўзлар тарқалиб улгурганди.
-Ҳе, сенларми ҳали бизнинг устимиздан куладиганлар,-деб, ҳамон жиғи-бийрон бўлган Алиқул ака ўғлига бақирди: чоп, Ғиёс билан Икромни айтиб кел, Абирни, Исроилни, Тўғизни, Ҳайитбойни топ. Кейин ғазаб билан тўнғиллади: “сенларга кир кўйлаклиларни сўкиш қанақа бўлишини бир кўрсатиб қўймасамми…”
Ўзи эса қишлоқ четидаги катта бир жарликни эгаллаб олиб, уни ўша ердан чиқмай куйманиб юрадиган Анорқулга чопди. Вайсақилиги билан ҳар қандай метин одамни ҳам жинни қилиб қўядиган қобилиятга эга бўлган бу кишини радиога айлантириб, кейин ўчириб қўйганингиздан кейин ҳам икки соат тўхтамай гапирадиган одамлар хилидан эди.
Шундай қилиб қирқ уруғининг “кир кўйлаклилар”дан иборат юзтача одами Алиқул аканинг ҳовлисига тўпланишди. Анча вақт олағовур қилишганидан сўнг, келинни олиб келиш керак, деган қарорга келишиб, бу ердан икки километрча наридаги Суюндик сойнинг бошланишида яшайдиган Мухтасамнинг акалариникига салб юриши қилиб жўнашди. Фақат амаким Олишбой бормади. У киши Ўгат конида бошлиқнинг хўжалик ишлари бўйича ўринбосари бўлиб ишларди. Тахта борми, ёғоч борми, гоҳ яширинча, гоҳ ошкора уйига ташийдиган Олишбой акам, “мен коммунистман, бундай бемазагарчиликларга аралашишим мумкин эмас, бизга ман қилинган.”-деб боришдан бош тортди.
Олдинда соқоли селкиллаган чоллар шитоб билан боришаяпти. Тоғнинг одамлари қорувли бўлишади. Унча-мунча масофани йўл демайди. Колоннамиз ўртасида елкасига узун чалғисини саланглатиб Ражаб ака бораяпти. У киши уруш қатнашчиси, бошидан ўқ еган, у кишига бос, дейишса бўлди, оқ кўйлаклиларнинг барисини чалғиси билан ўриб чиқиши мумкин. Биз ўсмирлар эса, худди байрамга бораётгандек оғзимиз қулоғимизда, гоҳ югуриб олдинга ўтамиз, гоҳ орқага қараб чопамиз.
Манзилга етдик. Чоллар уйга кириб кетишди. Бир қисмимиз катта боғдаги тутнинг тагида турибмиз. Яна бир тўпимиз эса, катта ариққа туташиб кетган беткайда хабар беришимизни кутиб ётибди. Қўлимизга илинган нарса билан қуролланганмиз. Катталар одам ўлдириш жиноят эканлигини, қамалиб кетиш мумкинлигини айтишган. Лекин ўлмайдиган қилиб калтаклашга рухсат беришган. Байрам кунлари шаҳарда талаба бўлган қишлоқдошларимиз келиб қолишганларида, албатта муштлашиш бўларди. Биз шаҳар кўрган акаларимизга қўшилиб, аввал оқ кўйлаклиларга тутиб урардик. Иложи бўлмай қолганида, форишлик билан нарвонликларга ўтамиз. Улардан ҳам барака топмасак, туркман уруғидан бўлганларнинг бита-яримтасини тутиб олиб калтаклаймиз. Бир гал одам тополмай туркман уруғидан бўлган Ғани деган синфдошимизни аввал ўзидан кечрим сўраб, кейин дўппослаганмиз. Шундай қилмасак, байрам дегани татимасди-да.
1957 йилларда тупканнинг тубида жойлашган Қўйтош ва Ўгатда урушдан сўнг Ўзбекистонга бадарға қилинган қримтатар миллатига мансуб кўплаб кишилар ҳам истиқомат қилишарди. Лекин бизлар улар билан муштлашмасдик. Баъзи пайтларда уларнинг ўзлари татарчасига ҳаддиларидан ошиб тинчимизни бузишганларида, қишлоқдаги барча уруғлар бирлашиб, қримтатар деганини тоғнинг хилват бурчагдаги ирғайли деган жойигача қувиб бориб қўйиб келишарди.
Ўшанда Мухтасам чеча учун бизлар орзу қилган ур-калтак сур-калтак бўлмади. Анорқул жезда бошлиқ чоллар уйдан чиқишиб, кетдик деб, йўлга тушишди. Йўлда гангир-гунгир гаплардан шу нарса маълум бўлдики, Мухтасам чечани ҳозир қўйдек судраб олиб кетишимизга, бизларнинг ёвдай бостириб борганлигимиз тўсиқ бўлиб турибди экан. Қудачилик минг йиллик деган гап бор, шунинг учун бу қилиқларингизни ҳазм қилолмай турибмиз, озроқ фурсат ўтсин, келинингизни ўзимиз обрў билан олиб бориб қўямиз дейишипти қуда томонидагилар. Кал бўлсам ҳам кўнглим нозик деган экан бир кал, ҳар кимда ҳам орият бор-да, деб, жовраб борарди йўл-йўлакай Анорқул жездамиз.
Йўл четидаги болохонали уйнинг ёнидан ўтаётганимизда, “оқ кўйлакли”ларнинг сардори ҳисобланган Очил шайтоннинг (қишлоқда ҳамма уни шу ном билан атарди), “ҳой, кир кўйлаклилар, келинни олиб кета олмадиларинг-ку,”- деган мазахли овози эшитилди. Ражаб ака, “ҳе, онангни деб, чалғисини ҳаволатганича ўн чоғли одамлар билан Очил шайтоннинг уйига бостириб киришди. Лаънатининг уйи орқа томонида эшиги бор экан, ўша ердан қочиб чиққан “шайтон” қир ошганича гум бўлди.
Орадан бир ҳафтача ўтса ҳамки, Мухтасамдан дарак бўлмади. Уни яна олиб келиш учун бошқа ҳаракат қилинмади. Чунки Мухтасам чечанинг акалари тегишли идораларга шикоят қилган экан. Қишлоқдошларимизнинг бу ҳатти-ҳаракатлари Олишбой акамга жуда қимматга тушганди. “Сен коммунист ҳамда раҳбар бўлатуриб, бундай ўзбошимчаликларга чек қўймагансан,”- деб, уни партиядан ўчириб, ишдан олишмоқчи бўлишди. Ҳалиям чоллар тўпланишиб Қўйтош кони маъмурияти ҳузурига боришиб, “унинг айби йўқ, бизлар унинг гапларига қулоқ солмаганмиз, қандай жазоинг бўлса, мана бизларга беравер,”- дейишиб, Олишбой акамни жазодан сақлаб қолишди.
Кейин Мухтасамлар чўл совхозларининг бирига кўчиб кетишди. Улар билан қариндошчилигимиз ана шундай барҳам топди. Кунлар, ойлар, йиллар ўтди. Замон ҳам, одамлар ҳам ўзгарди. Бир вақтлар ичиб келиб уйида тўполон кўтарган ёки байрамларни ур- калтак сур-калтакка айлантирган, шу билан ўзини обрў-эътиборга молик инсон деб билган кишиларнинг даври ёқимсиз бир тушдек ўтмишда қолиб кетди. Ҳозир маҳаллийчилик, уруғ ажратиш деган гаплар йўқ. Орият деганининг ҳам “бозори касод” бўлди. Маълумотли қизлардан келин қилиш урфга айланмоқда. Келиннинг одоби, ҳаёси унчалик қизиқтиравермайди. Камбағал аммо фариштадек, одобли, саранжом-саришталик қизларга эътибор сусайди. Маълумотли келин касби бўйича ишлаб пул топади. Куёвга ҳам, унинг ота-онасига ҳам шу нарса керак.
Байваччалар ким ўзарига дабдабали тўйлар қилишмоқда. Баъзибирлари эса, “отдан қолма байталим,”- қабилида иш тутишиб, улардан ортда қолмасликка ҳаракат қилишаяпти. Охир оқибатда, қарздорлик оила тақдирига салбий таъсир кўрсатиб, баъзи оилалар парокандаликка учрагани ҳеч кимни ташвишлантирмаяти. Одамлар илгарилари, “болам ҳаром-ҳаришдан узоқроқ юр, бировнинг ҳақига хиёнат қилма, ўз меҳнатинг билан ҳалол луқма топ,”- деб, фарзандларига ўгит беришган бўлса, ҳозирги баъзибир ота-оналар фарзандини “тушуми бор ишга” жойлаштириш учун ҳар ҳамма нарсага тайёрдирлар. Энг фожиалиси бундай иллатларнинг турли соҳаларга оралаб қолганилиги ачинарлидир. Таниш-билишчилик ёхуд пул кучи билан ёғли ишга жойлашган инсонлардан нимани ҳам кутиш мумкин.
Ғоят тараққий этаётган замонларда яшаяпмиз. Турли хил технологиялар ҳаётимизга кириб келиб, нигоҳимиз кўкка қадалиб, тафаккуримиз коинотнинг қайси бир бурчакларида кезиб юрибди. Турмушимиз гўзаллашди, умримиз узайди, меҳримиз эса озайгандай гўё. Баъзан одам бўлиб одам бўлмагандаймиз, меҳр, виждондан мосуводек ҳис қиламиз ўзимизни. Хаёл қурғур эса гоҳо, узоқ-узоқларга, болалик йилларимиздаги ўша тўпори, ташвишсиз ҳаётимизга етаклаб кетади. Бир зумгина ўша беғубор, меҳр-мурруватга тўла замонларга қайтишни истаймиз. Буни қанчалик соғинч, изтироб билан орзу қилмайлик, ўтмишга қайтишнинг иложи йўқ. Умр эса, тизгинсиз отдек елиб ўтиб бораяпти.
Абулфайз БАРОТОВ.
ПУЛ ТОПИШ КЕРАК, УХЛАШ ШАРТ ЭМАС
Яшашнинг йўли
Хориждан мардикорчиликдан қайтаётган ўғлимни темир йўл вокзалида кутиб олиш учун йўлга чиқдим. Поездга билет олдим деб хабар берганига салкам бир ой бўлган эди. Ана шу бир ойнинг ўтиши кони азоб бўлди. Кун санаймиз, вақт дегани эса имиллаб, сира ўтақолмайди. Хуллас, машина ёллаб, шаҳарга йўл олдим. Шофёр ёнида мудраб кетиб борар эканман, ўйлайман: “ўғлимнинг кетганига икки йил-у, саккиз ой бўлди. Турли хаёлларга боравериб, жуда қийналиб кетдик. Иссиқ жоннинг иситмаси бор деганларидек, касал-пасал бўлиб қолмадимикин,- деб, ўйлаймиз. Хайрият, телефони дегани бор экан, соғинган пайтларимизда қўнғироқ қилиб, аҳволини, соғлигини билиб турдик.
Ҳозир республикамизнинг 5 та шаҳрида фуқороларимизни хорижда ишлаши учун қонуний тарзда жўнатадиган миграцион пунктлар ишлаб турганлиги ҳақида қайта-қайта эълонлар берилмоқда. Лекин, ушбу пунктлар фуқороларнинг ишга бўлган талабини қондираяптимикин? Агар қондираётган бўлса, нега улар жонларини хатарга қўйиб, тўп-тўп бўлганича Россиянинг турли бурчакларига кўр-кўрона иш қидириб кетмоқдалар.
Бундан тўрт ой муқаддам Бўстондан 15 нафар йигитлар ишлаш учун Тошкентга отланишган эди. Кейин маълум бўлишича, иш ваъда қилган кимса, уларни алдаб Қозоғистонга ўтказиб, қулдек сотиб юборишган. Энг ачинарлиси, одам савдосининг бош айбдори, туман ИИБ. жиноят қидирув бўлими бошлиғи эканлиги юракда оғриқ ўйғотади. Тўрт ой деганда йигитларнинг дараги чиқди. Мардикорликка кетганлар ота-оналарининг тинимсиз қилган ҳаракатлари туфайли минг машаққатлар билан уйларига қайтиб келишди. Уларнинг айтишларига қараганда, уларга қулларча муносабатда бўлиб, қаттиқ қийнаб ишлатишган. Пировардида бир чақа ҳам пул ололмаган мардикорлар, жонлари омон қолганларига шукур қилиб, уйларига етиб келишган.
Мамлакатимизда одам савдосига қарши қаттиқ кураш кетаяпти. Ишсизликка барҳам бериш учун ҳар йили юз мингларча иш ўринлари яратилмоқда. Лекин хорижга кетаётган мардикорларнинг оқими тўхтамаяпти. Сабабини сўрасангиз, “ у томонларда ойлик маош яхши, кун кўрса, бола-чақани боқса бўлади,”- деб, жавоб беришади.
Шунақа ўй-хаёллар билан Тошкентга етиб борганимизни ҳам сезмай қолибмиз. Поезд кечаси соат ўн яримларда келишини билсак ҳам, анча барвақт вокзалда пайдо бўлдик. Мен вокзалнинг шундоққина рўпарасида, машиналарга ажратилган махсус жойда машинанинг ичида ўтириб турадиган бўлдим.. Мен билан бирга келган укамнинг ўғли ва шофёр вокзалга кетди. Ярим соатлардан кейин бир ўсмир аравачада ўғлимнинг юкларини олиб келиб қолди. Қувониб кетганимдан, “раҳмат ўғлим,”- деб, икки минг сўм узатдим. Ўсмир менга олойиб қаради.
-Бу нима қилганингиз бобой, мен сизга гадоймидимки, икки минг сўм бераяпсиз?- деди жаҳли чиқиб
-Бўлмаса қанча беришим керак? Ана вокзал, бир қадам, меҳнатинга яраша ҳақ сўра-да.
-Бобой, билмасангиз билиб қўйинг. Бизларни тадбиркорлар дейишади. 15 минг сўм берасиз, бир сўм ҳам кам бўлмасин.
Лаънати тадбиркор 15 килограмча юкни 400-500 метрча масофадан аравачасида олиб келгани учун шунча пул сўраётган эди. Қарасак, овозини баландлатаяпти, чамаси жанжал қилишга баҳона ахтараяпти. У билан тортишиб ўтиришнинг фойдасизлигини билиб, айтган пулини бердик. Ўғлимнинг гапига қараганда, поезддан тушганиданоқ, “ака, юкларингизни машинагача ўзим олиб бориб қўяман деб, юкларни аравачасига шоша-пиша орта бошлаган. “Кира ҳақига кўпи билан икки минг сўм олар деб ўйлаган эдик,”- деди ўғлим. –Унинг бундай қилишини қаёқдан билибмиз.
Жўнаётганимизда болага насиҳатомуз дедим:
-Ҳали ёш экансан, китоб ўқиб, телевизор кўриб уйингда роҳатланиб ўтирмайсанми, муштдек бошинг билан вокзалда изғиб юришдан уялмайсанми? Ухлайдиган пайтинг ҳозир.
Бола менга тиржайиб қараб қўйди.
-Бобой, пул топиш керак, ухлаш шарт эмас. Бу ерни шаҳар деб қўйибди.
Хайрият, бола ҳинд киноларидагига ўхшаб, “бу ерни Бомбей деб қўйибди,” демади.
Абулфайз БАРОТОВ
