Бошқа мавзуларЛотинча ўзбек ёзувини мукаммаллаштиришга ҳаракат бўлаётганини ўқиб қолдим. Яхши гап. Жудаям керак. Лекин энди бу сафар шошмайлик, барча таклиф-мулоҳазани ҳисобга олайлик. Айниқса, кекса тилшунос олим ва зиёлиларнинг маслаҳатларига қулоқ солайлик. Олдинги хато такрорланмасин.
Ҳозирча менинг таклифларим:
Муаллиф: Нуруллоҳ Муҳаммад Рауфхон
1. Лойиҳада ёзувимиз иложи борича туркий халқлар ёзувига яқинлаштирилаётгани сезилди. Яхши ҳаракат. Лекин бу ҳали етарли эмас. Қўшни халқлар ҳамда озарбойжон ва турк ёзувлари билан ҳам янада бирхиллаштириш йўлида давом этиш лозим.
Яъни, туркийлар бир-биримизнинг матнларимизни қийналмай, тушуниб ўқийдиган бўлайлик. Ҳозир бунга тарихий имконият яралиб турганида фойдаланиб қолайлик.
2. Ҳарф танлашда тилимиздаги сингармонизм ҳодисаси ҳисобга олинсин. Бошқа туркий ёзувларда бу нарса ифодасини топган. Бизнинг тилимизда ҳам барибир сингармонизм бор.
3. Кирилда ва олдинги лотинча ўзбек ёзувида ҳисобга олинмаган (масалан, “аждар” сўзидаги “ж”, уч-тўрт товуш билан ўқиладиган, лекин бир ҳарфда ёзилиб келинаётган “ўт” ва “ўлмоқ” сўзларидаги “ў” каби) товушларимизга албатта алоҳида ҳарф белгиланиши керак. Жуда кўп саводсизлик ва тушунмовчилик (айниқса, мумтоз матнларни ўқишда) ўша товушларга ҳарф берилмаганидан кейин юзага келган.
4. Ўрис сўзлари билан кириб келган “ц” товушига алоҳида ҳарф берилса, хато бўлади. “ц” учрайдиган сўз ўзбекчага ўрнашган бўлса, бу товушни ўзбекча талаффузга мослаб-ўзлаштириб олса бўлади. Тилимизга ёт товуш ва ҳарфни айнан олиш тил мустақиллигини бузади.
5. Жарангли “ж” товушимизни туркча каби “с” ҳарфи билан ифодалаган маъқул. Илк лотинча-ўзбекча ёзувимизда шундай эди.
6. “нг” товушини албатта битта ҳарф билан ифодалаш керак. Кирилдаги каби иккита ҳарф олинса, буюк хато бўлади. Масалан, “кўнгил” сўзида бешта товуш бор, лекин одамлар “н” билан “г”ни ажратиб, бу сўзни “кўн-гил” деб айтадиган ва шундай бўғин кўчирадиган бўлди…
Яна бошқа таклиф эсимга келса, ёзарман.
Қани эди шу ҳайъат орасида мен ҳам бўлсам…
